|
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
JózEF ANDRZEJ GIEROWSKI HISTORIA POLSKI 1505-1764 Warszawa 1985 PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE Okładkę projektował Marian Jankowski Kedaktor techniczny Witold. Motyl Korektorka Magdalena Krawczykowa Opracowanie kartograficzne Urszula Mazurek, Irena Pac © Copyright by Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1982 ISBN 83-01-03732-6 Państwowe Wydawnictwo Naukowe Wydanie dziewiąte. Nakład 149 800 + 200 egzemplarzy. Arkuszy wydawniczych 25,0. Arkuszy drukarskich 20,0. Papier offsetowy klasy V, 70 g rola 84 cm. Oddano do reprodukcji w styczniu 1985 r. Podpisano do druku w lutym 1985 r. Druk ukończono w maju 1985 r. Zamówienie nr 346 N-601| Cena t. VIII zł <MO,- Zaklady Graficzne w Gdańsku I. RZECZPOSPOLITA SZLACHECKA l. Podstawowa literatura i źródła Wspólne 'omawianie okresu 1506 -1648 ma tradycje w polskiej nauce historycznej, jakkolwiek ostatnio przyjęła się raczej inna periodyzacja, łącząca drugą połowę XV w. z XVI w. (po lata siedemdziesiąte) oraz wyodrębniająca okres od pierwszego bezkrólewia po rok 1648. Nie zamierzamy kwestionować słuszności takiego podziału, jakkolwiek nie jest on przyjmowany przez wszystkie działy historii. Tak więc historycy ustroju okres formowania Się Rzeczypospolitej szlacheckiej kończą dopiero na począł-' kach XVII w., by zaczynać wtedy dobę oligarchii magnackiej trwającej do połowy XVIII w. Ze zrozumiałych względów historycy kultury wyodrębniają okres Baroku, dla którego data 1648 ma tylko drugorzędne znaczenie. Zdając sobie sprawę z dyskusyjności przyjętych cezur, można podkreślić, że w całym tym okresie istnieje nieprzerwana ciągłość rozwojowa we wszystidch dziedzinach, że osiągnięcia ekonomiczne, kulturalne i polityczne doby pierwszych Wazów wytrzymują porównanie z osiągnięciami doby ostatnich Jagiellonów, że nawet w zakresie ustroju politycznego, mimo pewnego zastoju charakteryzującego pierwszą połowę XVII w., sprawność aparatu państwowego była znacznie lepsza niż w drugiej połowie tego wieku. Innymi słowy, pod wpływem zasadniczej dyskusji, która toczy się w polskiej nauce historycznej na temat charakteru pierwszej połowy XVII w., przyjętą została periodyzacja, która zgodnie z sugestiami zwłaszcza Adama Kerstena i Władysława Czaplińskiego odsuwa początki okresu oligarchii magnackiej na połowę XVn w. W miarę możności starano się przy tym uwzględnić różnice między okresem Odrodzenia a wczesnego Baroku, akcentując tam, gdzie to możliwe, cezurę lat osiemdziesiątych. Pełne wprowadzenie tej cezury wydawało się niepotrzebne i powodujące nadmierne rozdrobnienie procesu historycznego. Ze względu na swe znaczenie w dziejach Polski omawiany okres znajduje obszerne odbicie we wszystkich syntezach historii Polski. W XIX w. najgruntowniej przedstawił go Józef S z u jak Ł W okresie międzywojennym szeroko i dość wszechstronnie (jakkolwiek z pominięciem historii społeczno-gospodarczej) został omówiony w zbiorowym dziele Polska/Jej dzieje i kultura t. II, Warszawa 1931). Z nowych pozycji metodologicznych podeszli historycy, opracowujący na zlecenie Instytutu Historii PAN Historię Polski 1.1, cz. II, Warszawa 1957). Po raz pierwszy proces historyczny przedstawiony został tutaj tak wszechstronnie. Od napisania tego dzieła minęło jednak już dwadzieścia lat, a wielki skok, jaki uczyniły nauki historyczne w Polsce w tym czasie, sprawił, że pewne wyrażone w nim poglądy zostały poddane rewizji. Z tego względu w latach sześćdziesiątych PWN przystąpiło do wydania skryptów z historii Polski w opracowaniu S. Arnolda, J. Gierowskiego i H. Zieli ń s k i e g o. Znajdująca się tam część poświęcona czasom nowożytnym (J. G i e r o w s k i, Historia Polski 1492 - 1864, wyd. 2, Warszawa 1972) posłużyła też za punkt wyjściowy niniejszego znacznie szerszego opracowania. Na potrzebę tego rodzaju publikacji wskazuje również wydanie dwu innych syntez — Dzieje Polski pod redakcją J. Topolskiego (Warszawa 1976) oraz Zarys historii Polski pod redakcją J. Tazbira (Warszawa 1979). Wiele dziedzin życia ma również swe opracowania syntetyczne, które są pomocne przy studiowaniu tej epoki. W zakresie historii gospodarczej użyteczna jest nadal Historia gospodarcza Polski J. Rutkowskiego (wyd. 2, Warszawa 1953), jakkolwiek ukazało się w ostatnim czasie kilka zarysów uwzględniających nowsze badania, jak np. Rozwój gospodarczy ziem polskich w zarysie W. Rusińskiego (wyd. 3, Warszawa 1973). Istnieją również zespołowe opracowania odnoszące się do bardziej szczegółowych zagadnień gospodarczych, jak Zarys dziejów górnictwa i hutnictwa na ziemiach polskich, t. I - II (Katowice 1960 - 1961), Zarys dziejów gospodarki wiejskiej w Polsce, t. I - II (Warszawa 1964), Historia chłopów polskich, t. I, Do upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej. Warszawa 1970, Zarys historii włókiennictwo na ziemiach polskich do końca XVIII w., Wrocław 1966. Historia społeczna została natomiast przedstawiona w sposób syntetyczny przez I. Ihnatowicza, A. Mączaka i B. Zientarę, Społeczeństwo polskie od X do XX wieku (Warszawa 1979). Jeśli chodzi o sprawy ustrojowe, obok S. Kutrzeby, Historia ustroju Polski w zarysie (wyd. 8, Warszawa 1949), okres Rzeczypospolitej szlacheckiej o wiele dokładniej przedstawia Historia państwa i prawa Polski, t. U: Od polowy XV wieku do r. 1795 (wyd. 2, Warszawa 1966). Również Zorys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864, t. I: Do roku 1648 (Warszawa 1965) zastępuje dawniejsze opracowania tyczące dziejów wojskowości, nawet tak gruntowne, jak T. K o r z o n a, Dzieje wojen i wojskowości w Polsce (t. I - III, Kraków 1912). Natomiast jeśli chodzi o dzieje floty, nadal muszą wystarczać Dzieje floty polskiej K. Lepszego (Gdańsk 1947). Dla poznania przeszłości kultury polskiej wciąż aktualne są Dzieje kultury polskiej A. Brucknera (wyd. 2, t. II - III, Warszawa 1958), napisane przed pół wiekiem. Stronę społeczno-obyczajową uzupełniają opracowania W. Ł o z i ń s k i e g o, Życie polskie w dawnych wiekach, Wiek XVI - XVIII (wyd. 9,. Warszawa 1970), oraz J. B y s t r o-n i a, Dzieje obyczajów w dawnej Polsce, Wiek XVI-XVIII (t. I-II, Warszawa 1.932 -1934) czy Z. Kuchowicza, Obyczaje staropolskie XVII-XVIII wieku (Łódź 1975). O materialnych podstawach kultury można znaleźć informacje w Historii kultury materiolnej Polski w zarysie pod redakcją W. Hensla i J. Pazdura, t. I - IV (Wrocław 1978).' W zakresie historii Kościoła ważne miejsce przypada Historii Kościoła w Polsce pod redakcją B. Kumora (t. I, Poznań 1974); odnotować też warto bardziej popularną Historię kościoła katolickiego w Polsce 14.60 - 1795 J. Tazbira (Warszawa 1966). Nowe spojrzenie na procesy przemian w literaturze dał J. Krzyżanowski w swej pracy Historia literatury polskiej od średniowiecza do XIX w. (wyd. 3, Warszawa 1964). Ostatnio jednak ukazały się pokaźne tomy Historii literatury polskiej przygotowywanej w ramach Instytutu Badań Literackich PAN pod red. K. W y ki: J. Z i o m-k a, Odrodzenie (Warszawa 1973) i C. H e r n a s a, Barok (Warszawa 1973), które rzucają zupełnie nowe światło nie tylko na rozwój literatury, ale i mentalność tej doby. Dla historii sztuki wymienić należy Historię sztuki polskiej, t. II: Sztuko nowożytna (Kraków 1965). Dla historii muzyki Z. Jachimeckiego Muzyka polska w rozwoju historycznym (t. I - II Kraków 1948 -1951) jest pracą nieco przestarzałą, nie uwzględniającą ostatnich, ważnych odkryć w tej dziedzinie. Nowsze spojrzenie znajdzie Czytelnik w zbiorowym opracowaniu Z dziejów polskiej kultury muzycznej, t. I, pod red. Z. Szweykowskiego (Kraków 1958). Dla poznania dziejów polskiej myśli warto zapoznać się z takimi wydawnictwami, jak Polska myśl filozoficzna i społeczna t. I pod redakcją A. Walic-kiego, t. II - III pod redakcją B. Skargi (Warszawa 1973 - 1977) oraz Dzieje teologii katolickiej w Polsce pod redakcją M. Rechowicza, t. I - II (Lublin 1974'- 1975). Trzeba zwrócić wreszcie uwagę na syntezy częściowe, zajmujące się omawianym okresem czy też dziejami Rzeczypospolitej szlacheckiej. Najpełniejsze pod tym względem, zwłaszcza jeśli chodzi o historię polityczną, są Dzieje Polski nowożytnej (t. I - II, Warszawa 1936) W. Konopczyń-s k i e g o. Użyteczna może być także L. Kolankowskiego Polska Jagiellonów, Dzieje polityczne (Lwów 1936). W nowoczesny sposób, od strony dziejów społeczeństwa, spojrzał natomiast na tę epokę A. W y c z a ń-ski w pracy Polska Rzeczą Pospolita szlachecka (Warszawa 1965). Z ujęć ogólnych o charakterze bardziej popularnym wymienić należy zbiory studiów z cyklu Konfrontacje historyczne (Polska w epoce Odrodzenia pod red. A. Wyczańskiego, Warszawa 1970 i Polska XVII wieku pod red. J. Tazbira, Warszawa 1969) zbierające najnowsze poglądy na organizację Rzeczypospolitej i jej dzieje społeczne, gospodarcze i kulturalne. Dzieje ludności polskiej poza granicami Rzeczypospolitej opracowane są w sposób najbardziej pełny w odniesieniu do Śląska w zbiorowej Historii Śląska pod red. K. M a l e c z y ń s k i e g o (t. I, cz. 2 - 4, Wrocław 1961— 1P63). Podobne Dzieje Pomorza są w przygotowaniu, jeśli chodzi o interesującą nas epokę. Z mnożących się obecnie opracowań regionalnych najcenniejsze są Dzieje Wielkopolski, t. I: Do r. 1795, pod red. J. Topolskiego (Poznań 1971). Przechodząc do opracowań bardziej szczegółowych przede wszystkim wypadnie się zastrzec, że me jest możliwe na tym miejscu wskazanie na wszystkie problemy, którymi zajmowała się w odniesieniu do omawianego okresu polska nauka historyczna. Trzeba się więc ograniczyć do tych problemów, które wydają się szczególnie charakterystyczne dla badań historycznych w ciągu ostatniego ćwierćwiecza. Dla wcześniejszego okresu Czytelnik może znaleźć dość pełne omówienie dorobku historiografii w Historii Polski wydanej przez Instytut Historii PAN. Pomocą może być także selektywna Bibliografia historii Polski, której 1.1 pod red. H. M ad u r o w i c z - U r b a ó s ki e j (Warszawa 1965 nn.) zawiera zestawienie ważniejszych publikacji wydanych do 1960 r. Pełne zestawienie wydawnictw ogłoszonych do 1918 r. obejmuje Bibliografia historii Polski przygotowana przez L. Finki a. Drugie jej wydanie (fotooffsetowe) ukazało się w 1955 r. Zakres chronologiczny zawartych w niej pozycji sięga tylko po 1815 r. Corocznie (lub niemal corocznie) w Polsce Ludowej wydawana jest na bieżąco Bibliografia historii polskiej, obejmująca całość pozycji odnoszących się do historii Polski włącznie z XIX i XX w. Pomocnicze znaczenie mogą mieć także bibliografie regionalne, np. równie systematycznie... [ Pobierz całość w formacie PDF ] |
Wątki
|