|
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
teorie Janusz Krawczyk Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu KOMPROMIS I METODA – WYBRANE ASPEKTY TEORII KONSERWATORSKICH ALOISA RIEGLA I CESARE BRANDIEGO 1. Gdy dzielc si swoimi dowiadczeniami konser- watorskimi sigamy po sowo kompromis, odnosimy je najczciej do rozstrzygni zapadajcych na sty- ku teorii i praktyki konserwatorskiej 1 . Nietrudno za- uway, e w takim kontekcie sowo to uzyskuje za- zwyczaj zabarwienie pejoratywne, kojarzy si moe na przykad z sytuacj, w ktrej konserwator chcia co prawda postpowa zgodnie z teori, ale w kon- frontacji z realiami ustpi, zrezygnowa z rozwi- za, co do ktrych by przekonany, e byy dla dane- go zabytku najlepsze. Odstpstwa od wyznawanych przez konserwatora zasad bywaj spowodowane presj najrniejszych okolicznoci: napitych ter- minw, kopotw z finansowaniem prac, trudnoci z pozyskaniem odpowiednich materiaw, czy te na przykad postaw inwestora. Tymczasem sownikowa definicja kompromisu wcale nie przesdza o jego pozytywnych bd nega- tywnych konotacjach. Znaczenie tego sowa okrela si jako porozumienie osignite w wyniku wza- jemnych ustpstw 2 . Ujmujc problem z tej wanie perspektywy, wypada zgodzi si, e bywaj takie porozumienia, ktre oceniamy jako sukces, a by- waj i takie, ktre oceniamy bardzo krytycznie. Negatywne konotacje sowa kompromis pojawiaj si zatem w kontekcie wypowiedzi na temat poro- zumie, co do ktrych osoba oceniajca jest przeko- nana, e zostay osignite za cen zbyt daleko posunitych ustpstw, lub gdy uwaa, e jedna ze stron porozumienia sprzeniewierzya si wasnym przekonaniom 3 . Analizujc przykady porozumie, ktre uzna naley za rozwizania kompromisowe, nie mona pomin kwestii konfliktw, ktre je poprzedzay. Mona nawet zaryzykowa stwierdzenie, e wiedza o kompromisie porozumieniu jest uzaleniona od wiedzy o genezie i dynamice poprzedzajcego go kon- fliktu, o wystpujcych wczeniej rnicach pogl- dw, sprzecznych racjach i rozbienych interesach 4 . Pierwszym autorem, ktry ponad konfliktowymi relacjami midzy teori a praktyk konserwatorsk dostrzeg konflikty wynikajce z samej teorii, ze sprzecznych uzasadnie i zalece w jej obrbie formuowanych, by Camillo Boito (1836-1914) 5 . Dc do ich rozwizania, ten woski architekt i pi- sarz zaproponowa teori postpowania z reliktami przeszoci, ktra bya kompromisem pomidzy po- gldami zwolennikw zachowawczych koncepcji Johna Ruskina (1819-1900) i restauratorskich po- stulatw Viollet-le-Duca (1814-1879). Uznajc ogromny wkad Camilla Boita w rozwj nowoczesnej wiadomoci konserwatorskiej naley jednake zdecydowanie podkreli, e prawdziwy przeom w podejciu do kwestii kompromisu w kon- serwatorstwie dokona si na pocztku XX w. za spraw Aloisa Riegla (1858-1905), a kolejny wany krok na tej drodze uczyni ponad p wieku pniej Cesare Brandi (1906-1988). To wanie rozwaania przedstawione w najwaniejszych dzieach tych auto- rw, uznanych ju dzisiaj za klasykw wiatowego konserwatorstwa pozwalaj na sformuowanie tezy, e kwestia kompromisu nie moe by postrzegana wycznie jako problem zewntrzny wobec teorii. Pomimo odmiennoci kulturowych kontekstw, w jakich Riegl i Brandi podejmowali problem relik- tw przeszoci i pomimo rnic w zapatrywaniach na to co? i jak? ocali dla potomnoci, obaj d- yli do opracowania metod pomocnych w poszuki- waniu rozwiza kompromisowych. Obaj dali te wyraz przekonaniu, e wypracowanie przez strony konfliktu zadowalajcego wszystkich kompromisu warunkuje pniejszy dobr rodkw i metod dzia- ania. Nie powinno zatem dziwi, e ich rozwaania przybray posta teorii postpowania negocjacyjnego. Rnice, ktre midzy nimi wystpuj, s odzwier- ciedleniem przemian wiatowej myli konserwator- skiej w cigu pierwszych szeciu dziesicioleci wie- ku XX. W niniejszym artykule bardziej szczegowo potraktowane zostay te wtki analiz porwnawczych, ktre wydaj si najistotniejsze z punktu widzenia polskiej recepcji pogldw Aloisa Riegla i Cesare Brandiego 6 . 64 2. Przez ponad sto lat, jakie upyny od opubliko- wania przez Aloisa Riegla Der moderne Denkmal- kultus. Sein Wesen und seine Entstehung 7 , dziea kluczowego dla konserwatorskiego nurtu jego pisar- stwa, wok przedstawionych tam pogldw naro- so wiele kontrowersji 8 . Nowatorstwo Riegla zostao w peni docenione dopiero pod koniec XX w., na fali zainteresowa pamici zbiorow i polityk pamici w yciu spoeczestw nowoczesnych. Analizujc to prekursorskie dzieo z perspektywy, jak daj dowiadczenia wieku XX, dostrzega si ju, e jego autor wystpuje w podwjnej roli: nie tylko jako teoretyk konserwatorstwa, ale i jako histo- ryk kultury wnikliwie przygldajcy si przemia- nom cywilizacyjnym epoki nowoczesnoci. Za wiel- k zasug Riegla uznaje si zarwno zwrcenie uwagi na fenomen obecnoci reliktw przeszoci w kulturze wiata zachodniego, jak i powizanie kwestii rozwoju postaw konserwatorskich z prob- lemem pamici indywidualnej i zbiorowej 9 . Punktem wyjcia do rozwaa Riegla bya kon- statacja, ktr skonni jestemy dzi przyj jako co oczywistego: ludzie d do tego, by zachowa dla potomnoci nie tylko wybitne dziea sztuki. Zastanawiajc si nad genez tego typu postaw, austriacki teoretyk doszed do wniosku, e przed- miotem konserwatorskiej troski moe zosta wa- ciwie kady wytwr dziaalnoci czowieka, kady przedmiot (nawet uytkowy), pod warunkiem, e wspczenie zostanie uznany za znak pamici (Denkmal) 10 . Przenoszc to na grunt polskich rea- liw jzykowych mona by powysz myl sformu- owa w sposb nastpujcy: pod warunkiem, e wspczenie zostanie taki przedmiot uznany za pomnik przeszoci. Ten nurt rieglowskich rozwa- a prowadzi wprost do nastpujcego uoglnienia: dla narodzin i rozwoju konserwatorstwa kluczowy jest problem intencjonalnoci odbioru (a wic to, co odbiorca chce pamita poprzez kontemplowanie jakiego pomnika przeszoci), a nie intencje towa- rzyszce procesowi wytwrczemu. Dla podkrelenia wagi tego rozpoznania Riegl dokonuje podziau zna- kw pamici na zamierzone (ktre, tak jak np. ko- lumna Trajana w epoce redniowiecza, s traktowane zgodnie z zamiarami twrcw, jako upamitnienie okrelonego wydarzenia, czy te wspomoenie pa- mici o wanych postaciach historycznych) oraz pomniki niezamierzone (ktre dopiero wtrnie, jako rezultat odpowiednio ukierunkowanej intencji od- biorcy zostay uznane za dziea pomagajce podtrzy- ma pami o przeszoci) 11 . Warto podkreli, e przynaleno danego artefaktu do ktrej z wy- rnionych przez Riegla klas pomnikw zaley prze- de wszystkim od postawy podmiotu. Biorc pod uwa- g przemiany postaw wobec przeszoci i fakt, e w czasach nowoytnych wspomniana kolumna Tra- jana bya ju traktowana jako niezamierzone rdo wiedzy historycznej, w tym nowym kontekcie naley zaliczy j do klasy pomnikw niezamierzonych 12 . Chcc dochowa wiernoci podstawowemu przesaniu Riegla, powinnimy tytu Der moderne Denkmalkultus. Sein Wesen und seine Entstehung przetumaczy jako Nowoczesny kult pomnikw, jego istota i powstanie. Szersze uzasadnienie tego stanowiska przedstawiem we wczeniejszych publi- kacjach 13 . W tym miejscu ogranicz si tylko do stwierdzenia, e istota problemu intencjonalnoci od- bioru i takiego rozumienia reliktu, ktre akcentuje jego funkcje symboliczne jako znaku pamici zacie- raj si zupenie, gdy kluczowe dla Riegla sowo Denkmal przetumaczymy jako zabytek. Poniewa wystpujce w polskich tumaczeniach sowo zaby- tek pozbawia wywd Riegla tak istotnych odniesie do pamici, w niniejszym artykule jako odpowiednik rieglowskiego Denkmal uywam zamiennie: znak pamici oraz pomnik. Z tych samych wzgldw tak- e polskie odpowiedniki wieloczonowych terminw tworzonych przez Riegla od Denkmal buduj po- przez dopenienie przymiotnikiem tych znacze, ktre niesie ze sob sowo pomnik (np. pomnik za- mierzony, pomnik niezamierzony, pomnik histo- ryczny, pomnik dawnoci) 14 . Ukazujc rol wspczesnego odbiorcy pod- miotu dziaa konserwatorskich, Alois Riegl akcep- tuje zarazem fakt, e w ocenie wartoci reliktw uznanych za pomniki przeszoci mog pojawia si istotne rnice. Wychodzi z zaoenia, e niemoliwe jest stworzenie takiej teorii postpowania konserwa- torskiego, ktra sprowadziaby ow wielo po- szczeglnych odbiorw do jednego wsplnego mia- nownika. Uznaje natomiast za konieczne zrozumie- nie argumentw wszystkich osb zainteresowanych losami dawnych dzie po to, by w dalszym etapie doprowadzi do zawarcia porozumienia respektuj- cego racje kadej ze stron. Aby tego typu zadanie wykona moliwie jak najlepiej, Riegl opracowa sys- tematyk wartoci, ktre s dostrzegane przez odbiorcw w pomnikach przeszoci, i nie od rzeczy bdzie przypomnie, e jako wieloletni pracownik Museum fr Kunst und Industrie w Wiedniu, pro- fesor historii sztuki na uniwersytecie wiedeskim oraz generalny konserwator Zentral Kommision fr 65 Erforschung und Erhaltung der Kunst- und Histori- schen Denkmler mia z pewnoci wiele okazji do tego typu socjologicznych obserwacji. To za spraw tej historycznej ju dzi systematyki moliwe stao si przeniesienie dyskusji o problemach konserwator- skich z poziomu analiz materiaowych i technicznych na poziom analizy tych idei i wartoci, ktre nadaj kierunek ludzkiemu dziaaniu 15 . pomnikw, dochodzi do nieustannej rywalizacji midzy wyznawcami rnych wartoci. W opinii Riegla o wyjtkowym charakterze tego zjawiska decyduj przede wszystkim wartoci upa- mitniajce (Erinnerungswerte) 21 . Nawizujc do wczeniejszych uwag na temat rnic midzy poszcze- glnymi rodzajami pomnikw, austriacki teoretyk wyraa opini, e w gronie osb kultywujcych war- toci zwizane z pamici mona wyrni dwa od- amy. Pierwszy stanowi wyznawcy wartoci historycz- nej, ci, ktrzy upatruj w reliktach przeszoci prze- de wszystkim rde wiedzy o czasach minionych. Ten wtek rozwaa autora Der moderne Denk- malkultus staje si bardziej czytelny w wietle wsp- czesnej refleksji nad dziejami nauk historycznych 22 . Na ksztatowanie postaw badawczych w tej dziedzi- nie w czasach nowoytnych, postaw bdcych wyra- zem de do uzyskania obiektywnej wiedzy o prze- szoci, miay istotny wpyw nowe prdy ideowe w epoce Owiecenia, a zwaszcza koncepcje Woltera 23 . W Dictionnaire philosophique francuski filozof zakwestionowa wiarygodno relacji i opisw od- najdywanych w rdach pisanych. Postulowa, by historycy badajcy dzieje narodw metodycznie od- dzielali to, co jest prawd od tego, co jest zmyle- niem. Z naciskiem podkreli, e aby na temat odleg- ej historii dowiedzie si czego z jak doz pew- noci istnieje tylko jeden sposb, zobaczy, czy nie pozostay z tamtych czasw jakie pomniki (wia- dectwa nie do zakwestionowania) 24 . Okrelajc mia- nem monuments (monumenty, pomniki) te spord dzie czowieka, ktre s traktowane przez history- kw jako rdo wiedzy o przeszoci, Wolter przygo- towa grunt pod rozwj nowoczesnej refleksji kon- serwatorskiej 25 . Jego postulaty metodologiczne nie pozostaway bez echa. W kolejnych dziesicioleciach w sposobach uprawiania historii zachodziy istotne zmiany. Krzysztof Pomian zwraca uwag na stop- niowe przechodzenie od poznania bezporedniego (odwoujcego si do pamici uczestnikw wyda- rze) do poznania poredniego (gdy przeszo jest rekonstruowana na podstawie analizy reliktw przeszoci) 26 . Z czasem koncepcje Woltera przeni- kay do rodowiska polskich badaczy i konserwato- rw oni rwnie coraz czciej traktowali mate- rialne relikty jako pomniki przeszoci. O znaczeniu, jakie przyznawano metodom poznania poredniego w poowie XIX w. wiadcz midzy innymi wczesne pogldy na archeologi: uznawano j za nauk, ktra tumaczy (...) przeszo z pomnikw po niej pozostaych 27 . 3. Aksjologiczne ujcie problematyki konserwator- skiej niewtpliwie pomogo Rieglowi w ukazaniu, jak bardzo zoony jest problem obecnoci reliktw przeszoci w kulturze wiata zachodniego. Ze wzgl- du na charakter zachowa spoecznych, towarzy- szcych dziaaniom konserwatorskim, okreli to zja- wisko mianem kultu. Uycie tego sowa wynikao z przekonania o gbokich analogiach midzy dzia- alnoci zwolennikw idei ochrony pomnikw prze- szoci a dziaalnoci tradycyjnych wsplnot reli- gijnych i grup wyznaniowych 16 . W XX-wiecznym zainteresowaniu wartoci dawnoci widzia od- zwierciedlenie tradycji wynikajcych ze stosunku chrzecijastwa do przemijania tego, co doczesne 17 . Warto zaznaczy, e na dugo przed Rieglem o na- rodzinach kultu przeszoci w Europie pisa znany pisarz francuski Charles Montalambert, a uwagi o postawach penych religijnego szacunku dla dzie dawnych znajdziemy w tekstach Camilla Boita 18 . Nie mona wykluczy, e wiadomo owych analogii miaa pewien wpyw na przebieg procesu instytucjo- nalizacji ruchu na rzecz zachowania pomnikw przeszoci. W Prusach, w roku 1843, stanowisko pierwszego konserwatora generalnego zostao wydzie- lone w strukturze Ministerstwa Wyzna, a w mo- narchii habsburskiej pracownicy sub konserwa- torskich podlegali Ministerstwu Wyzna Religijnych i Owiecenia Publicznego 19 . Jednake dopiero Alois Riegl podj prb analizy spoecznych uwarunko- wa rozwoju postaw konserwatorskich. Uzyskan w ten sposb wiedz szeroko wykorzystywa podczas pisania Der Moderne Denkmalkultus. Patrzc z tej nowej perspektywy na rnorod- no konserwatorskich postulatw i dziaa podejmo- wanych w celu zachowania pomnikw przeszoci, Alois Riegl doszed do wniosku, e nowoczesny kult pomnikw-znakw pamici wcale nie jest kultem jed- norodnym. Podajcy za jego wywodami wspcze- sny nam francuski socjolog Francois-Rn Martin napisa nawet o swoistym politeizmie wartoci 20 . Trudno nie zgodzi si z tak interpretacj. W tym wiecie, ktry zosta opisany w Nowoczesnym kulcie 66 teorie Zdaniem Aloisa Riegla drugi odam w grupie zwolennikw wartoci wanych dla pamici o prze- szoci tworz wyznawcy wartoci dawnoci (Alters- wert) 28 . Ze wzgldu na liczne nieporozumienia, jakie budzi ten wtek rieglowskich rozwaa, nie mona w tym miejscu pomin kolejnej istotnej kwestii translatorskiej. W polskich tumaczeniach terminy: Alterswert oraz Altersdenkmale niefortunnie prze- kadano na: warto staroytnicz i na zabytki sta- roytnicze, nawizujc tym samym do staroytnic- twa studiowania i kolekcjonowania pamitek prze- szoci. Tymczasem z dodatkowych uwag Riegla wy- nika, e poprzez utworzenie tych wanie neologi- zmw chcia on zwrci uwag na pojawienie si w spoeczestwach nowoczesnych odmiennego sto- sunku do tych dzie czowieka, ktre nosiy lady upywajcego czasu. Jako nastrojowe pomniki-znaki pamici staway si one rdem przey odwiecz- nego konfliktu midzy materialnymi dzieami czowieka a niszczcymi siami natury. Zgodnie z wyjanieniami Riegla symbolizujca te przemiany warto Alterswert jest w niniejszym artykule tu- maczona jako warto dawnoci. Analogicznie do tego rozwizania za odpowiednik terminu Alters- denkmale uznano pomniki dawnoci 29 . Ujmujc problem wartoci dawnoci w perspek- tywie historycznej, Alois Riegl przyjmuje, e zacza ona by dostrzegana na fali przemian kulturowych 1. Alois Riegl (1858-1905), repr. za B. Szmygin, Teoria zabytku Aloisa Riegla, Ochrona Zabytkw 2003, nr 3/4, s. 148. 1. Alois Riegl (1858-1905), reproduced after B. Szmygin, Teoria zabytku Aloisa Riegla (The Alois Riegl Theory of the Historical Monument), Ochrona Zabytkw 2003, no 3/4, p. 148. zachodzcych w wieku XIX w rozwinitych spoe- czestwach zachodnich 30 . Wtedy to wanie za wa- ne dla pamici o przeszoci mogo zosta uznane kade dzieo ludzkiej rki, bez wzgldu na jego pier- wotne znaczenie i przeznaczenie, jeli tylko w dos- tatecznej mierze ujawnia zewntrznie, apelujc do zmysw, e do chwili obecnej istniao ju przez od- powiednio dugi czas i przetrwao 31 . U podstaw tej czciwywodwautora Der Moderne Denkmal-kultus ley przekonanie, e potrzeby czowieka nowoczes- nego wykraczaj poza horyzont oczekiwa waci- wych postawie poznawczej. Kwestie zwizane z chro- nologicznym uszeregowaniem wydarze historycz- nych, ktrych te relikty byy wiadkami (i ktre, by moe, zawayy na ich losach) take nie wydaj si najwaniejsze. wiadomo obcowania ze rd- em historycznym nierzadko zostaje przesonita emocjami i znaczeniami wynikajcymi z kontem- placji materii dawnych dzie. W nieuchronnoci przemian jej stanu zachowania zwolennicy wartoci dawnoci szukaj potwierdzenia dla wasnych wy- obrae o przemijaniu. Powierzchnie pomnikw pokryte patyn, zniszczenia struktury, staj si dla nich dotykalnym wiadectwem odwiecznego kon- fliktu midzy twrcz dziaalnoci czowieka, a nisz- czcymi siami natury. Tak odbierane relikty prze- szoci s postrzegane jako materializacja trwania i w przestrzeni spoecznej zaczynaj odgrywa rol nonikw tosamoci 32 . Ukazana rnorodno wartoci upamitniaj- cych i wartoci wanych dla teraniejszoci oraz zo- ono ich wzajemnych relacji prowadzia Riegla ku nowemu rozumieniu dziaalnoci konserwatorskiej. W wymiarze spoecznym jawia si ona jako dziedzi- na, w ktrej materialne relikty su kolejnym inter- pretacjom przeszoci 33 . Piszc o funkcjach symbo- licznych przedmiotw uznawanych za znaki pa- mici, nie ogranicza si do zbilansowania racji po- szczeglnych ugrupowa. Zauway, e wyrnione typy wartoci pozostaj midzy sob w relacjach kon- fliktowych i wskaza na negatywne nastpstwa tego stanu rzeczy 34 . Ujmujc problemy konserwatorw przez pryzmat socjologicznych interpretacji konflik- tw spoecznych, przyj postaw konstruktywnego 67 doradcy arbitra podejmujcego dyskusj ze zwolennikami rnych wartoci i wskazujcego im moliwoci wypracowania rozstrzygni kompro- misowych. Lektura Nowoczesnego kultu pomnikw daje podstawy, by przypuszcza, e autor tego dziea analizowa zadania konserwatorw urzdowych w taki sposb, jakby ich praca polegaa przede wszystkim na rozwizywaniu konfliktw i sporw midzywyznaniowych. postawy zewntrznego obserwatora. To rozumowa- nie prowadzi do stwierdzenia, e rnica midzy dzieami sztuki a innymi wytworami ludzkiej dziaal- noci uwidacznia si w peni dopiero wtedy, gdy za- istniej one w ludzkiej wiadomoci 36 . Wanym punktem odniesienia dla estetyki Ce- sare Brandiego byy pogldy amerykaskiego filo- zofa Johna Deweya (1859-1952), ktry napisa mi- dzy innymi: Dzieo sztuki, niewane czy dawne, czy klasyczne, jest rzeczywicie, a nie tylko potencjalnie dzieem sztuki, jeli yje w jakim indywidualnym dowiadczeniu. Jako kawaek pergaminu, marmuru czy ptna (jakkolwiek poddane dziaaniu czasu) po- zostanie przez cay czas wci tym samym. Ale jako dzieo sztuki zostanie ono odtworzone za kadym razem, gdy podda si je estetycznemu dowiadcze- niu 37 . Rozwijajc t myl, autor Teoria del restauro podkrela, e kady wytwr czowieka moe by uznany za dzieo sztuki. Analogicznie do ujcia pro- blemu pomnikw niezamierzonych przez Aloisa Riegla, woski teoretyk wyraa przekonanie, e to nie intencja towarzyszca procesowi wytwrczemu, ale intencja odbiorcy przesdza o uznaniu danego arte- faktu za godny zachowania dla potomnoci 38 . 4. Nie sposb wskaza na drog, ktra moe do- prowadzi do osignicia kompromisu, jeeli nie podejmie si prby zrozumienia istoty zaistniaego konfliktu. Przyjmujc podobne zaoenia, zarwno Alois Riegl w Nowoczesnym kulcie pomnikw, jak i Cesare Brandi w Teorii restauracji 35 rozpoczynaj swoje rozwaania od analizy konfliktw, ktre uznaj za najistotniejsze dla konserwatorstwa. Na tym etapie obie teorie maj charakter wyjaniajcy. Autorzy prbuj odpowiedzie na pytanie, skd bio- r si rnice pogldw w konserwatorstwie i jakie jest podoe sporw zwizanych z okreleniem celw i metod dziaania. Podstawowe rnice w sposobie ujcia tej problematyki przez obu klasykw maj swo- je rdo w odmiennych zapatrywaniach na to, co na- ley ocali dla przyszych pokole. W odrnieniu od Aloisa Riegla, uwag Cesare Brandiego przycigaj przede wszystkim te ludzkie denia, ktre maj na celu przekazanie potomnym dzie sztuki, a nie pom- nikw. Przedstawiona w Teoria del restauro wizja konfliktowych relacji decydujcych o specyfice kon- serwatorstwa radykalnie rni si zatem od wizji przedstawionej w Der moderne Denkmalkultus nie tylko w kwestii identyfikacji przedmiotu, ale i okrelenia stron konfliktu. Spory na temat sposobu istnienia sztuki s nie mniejsze od sporw, jakie wzbudza fenomen pa- mici. Aby wprowadzi czytelnika w podstawowe za- oenia swojej teorii, Cesare Brandi stawia pytanie: co wyrnia dziea sztuki spord innych wytworw ludzkiej dziaalnoci? Jego zdaniem podstaw dla ta- kiego rozrnienia nie znajdzie si ani na drodze analizy przebiegu procesu twrczego, ani w refleksji nad artystyczn natur dziea, ani tym bardziej po- przez badanie rnic w materialnej budowie po- szczeglnych artefaktw. Dystansujc si wobec pozy- tywistycznych nadziei na zobiektywizowanie wszyst- kich drg ludzkiego poznania, woski teoretyk wyra- a pogld, e rozpozna dzieo sztuki mona tylko wtedy, jeli porzuci si denia do jego uprzedmio- towienia, jeli przezwyciy si pokus przyjcia 5. Zwrot refleksji estetycznej ku podmiotowi postrze- gajcemu pozwala Cesare Brandiemu na okrelenie podstawowych zaoe Teoria del restauro. W przed- stawionych przez niego rozwaaniach materialna struktura dziea sztuki jest traktowana jako nonik niematerialnego wyobraenia (immagine), ktre do- stpne jest tylko w przeyciu estetycznym 39 . W tym kontekcie gboki sens terminu restauracja nie mo- e zatem by zredukowany do zabiegw praktycz- nych, majcych za przedmiot tylko materi danego artefaktu. W teorii Brandiego restauracja jest okre- lona jako przywrcenie dziea sztuki do peni istnie- nia, a to oznacza uobecnienie dziea sztuki w wia- domoci odbiorcy 40 . Takie postawienie problemu, kt- re prowadzi do konkluzji, e restauracja jest aktem wiadomoci, stawia w samym centrum refleksji teo- retycznej kwesti antynomii ludzkiego poznania. Przyjmujc za Immanuelem Kantem, e obraz wiata, jaki mamy, zaley od waciwoci naszych umysw, Brandi zwraca si ku problematyce re- cepcji dziea sztuki przez wiadomo i na tej paszczynie poszukuje odpowiedzi na pytanie, co stoi na przeszkodzie penej restauracji tego dziea? Wyjanienie tej kwestii wymaga powrotu do podsta- wowego zaoenia jego teorii. Skoro dzieem sztuki moe zosta kady wytwr ludzkiej dziaalnoci, to 68 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |
Wątki
|