|
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Józef Ignacy Kraszewski: Stara baśń. Powieść z XI wieku. opr: Wincenty Danek
Stara baśń jest pierwszym ogniwem cyklu 29 kronik powieściowych Kraszewskiego z dziejów Polski.
I. Rodowód Starej baśni:
→ Stara baśń jest artystyczną realizacją znacznej części poszukiwań pisarza na terenie dziejów Słowiańszczyzny i początków Polski- zainteresowania Kraszewskiego problematyką Słowiańszczyzny, w charakterystycznym powiązaniu z ludoznawczym nastawieniem.
→ Kraszewski przystąpił do kreślenia opartej na podaniach pierwszych kronikarzy wizji prahistorycznych dziejów Polski z zamiarem stworzenia dzieła, które mogłoby zastąpić oryginalne, pochodzące przynajmniej ze średniowiecza ludowe pieśni czy epos bohaterski ludowego pochodzenia.
→ Wykorzystał potencjalne literackie możliwości tkwiące w legendach i podaniach (głównie kroniki Długosza). Chciał wypełnić lukę w dziejach naszego średniowiecznego piśmiennictwa, utworzoną przez to, że nie było w niej bohaterskiej epiki. (*zamiar czysto literacki)
→ motywy patriotyczne: dać świadectwo pochodzeniu, dawności organizacji państwowej, poziomowi kultury naszych przodków w X i XI wieku- sytuacja polityczna i wzrost tendencji germanizacyjnych składały się na taką decyzję (*zamiary obywatelskie, narodowe)
→ wielkie „zamówienie społeczne” na wszelkie artystyczne realizacje, związane z początkami naszych dziejów
→ polemiczny charakter Starej baśni w stosunku do cyklu powieściowego Gustawa Freytaga: Die Ahnen- Przodkowie.
OKOLOCZNOŚCI ŹRÓDŁA (szlaki literackiej tradycji gatunku, z której wyrosła powieść Kraszewskiego- nie jest pewne czy wszystkie te, chronologicznie wcześniejsze dzieła, poza ogólną inspiracją artystyczną, mogły wpłynąć na kształt ideowo- artystyczny Starej baśni ) 1) Jeszcze w czasach młodości pisarza gromadzone materiały ludoznawcze i etnograficzne
- charakterystyczne dla Kraszewskiego powiązanie ludoznawczych zainteresowań z bardzo intensywnym przejęciem się problematyka słowianoznawstwa - baczna obserwacja naukowej produkcji historycznej, dotyczącej początków państwowości polskiej i pradziejów narodu (Joachim Lelewel, Karol Szajnocha) - wczesne dzieła: Anafielas dotyczący dziejów Litwy; Sztuka u Słowian; Odczyty o cywilizacji w Polsce
- refleksja nad początkami państwa łączyła się u pisarza automatycznie z refleksją nad znaczeniem
pieśni ludowej dla wyjaśnienia charakteru narodowego i jego pierwotnych dziejów (Jeśli nam przyjdzie szukać panującego w nich uczucia, znajdziemy chyba jedną tęsknotę […]), oraz
podania, „będącego rozdartym na szmaty śpiewem”:
„Lud z ubiegłych swych przygód tworzy to, czego dusza jego pragnie: ideał swój dziejowy. Prawda w nich nie absolutna, nie kronikarska, ale duchowa. Dlatego podania za podstawę badań dziejowych rzadko służyć mogą, ale są tkanką ważną dla badacza narodowego ducha”
→ KANON INTERPRETACYJNY, którym kierował się Kraszewski tworząc swoją powieść o Popielu i Piaście
1) Franciszek Salezy Jezierski: Rzepicha (1790)
- dzieje poznania się, małżeństwa i życia rodzinnego Piasta, Rzepichy i Siemowita; opowieść o sprawiedliwych rządach Piasta, zwycięstwach Siemowita itd. - odautorskie konfrontacje bytu i moralności ludu wiejskiego z zepsuciem na dworach pańskich i w mieście - dziwaczne przemieszanie kultu bóstw słowiańskich z rzymskim Olimpem
- zapożyczenia: sposób ukazania postaci Piasta, mocne akcentowanie chłopskiego rodowodu Rzepichy i Piasta
2) Franciszek Salezy Jezierski: Goworek 3) Aleksander Bronikowski: Mysza wieża
- własna interpretacja zanotowanych przez kronikarzy legend i postaci (np.pijany przeważnie Popiel i jego zła żona Gierda) - utwór utrzymany w poetyce grozy
- zapożyczenia: postać Popiela- okrutnika i pijaka; pewne cechy Gierdy do postaci Brunhildy; elementy stylizacyjne w odtworzeniu sytuacji na dworze w Kruszwicy
4) Tadeusz Bułharyn: Słowianie czyli oswobodzenie Arkony. Powieść z dziejów starożytnych (1828)
- pomysły fabularne; szczegóły koncepcji tematycznej - akcentowanie jedności Słowian w walce obcym naporem
2) Rozbudzone z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Nauk prace zbierackie przejawów twórczości ludowej wszystkich narodów, które wchodziły w skład dawnej Rzeczypospolitej (m.in. Jan Paweł Woronicz, Hugo Kołłątaj)
- charakterystyczny stosunek do przeszłości narodowej, typowy dla lat schyłku Rzeczypospolitej i lat porozbiorowych- rewizja oświeceniowego krytycyzmu przedhistoryczny przekazów, wyraźnie patriotyczny charakter podejmowania owej tematyki, w oczywistym związku z katastrofą polityczną i pierwszymi usiłowaniami „wybicia się na niepodległość” - propaganda twórczości literackiej, ożywiającej przeszłość narodową - marzenie o stworzeniu „słowiańskiej epopei” - koncepcja historycznej powieści dokumentalnej, skomponowanej w oparciu o mity i legendy, zachowane w zniekształconym zapisie kronikarskim 5) Christoph Martin Wieland: Libussa albo założenie miasta Pragi 6) Ignacy Krasicki: Powieść prawdziwa o narożnej kamienicy w Kukurowcach (1794)
- alegoryczna wykładnia dziejów Polski ( prawdopodobne źródło pomysłu powieści o formowaniu się narodu i państwa polskiego)
7) Mieczysław Romanowski: Popiel i Piast (1862)- tragedia w pięciu aktach
- własna interpretacja podań o Popielu i Piaście (Popiel- bohater tragiczny utworu) - wrażenie chaosu, braku konsekwencji myślowej i artystycznej
3) Działalność Zoriana Dołegi Chodakowskiego- źródło podstaw naukowych i wzorów praktycznego działania. 8) Julian Ursyn Niemcewicz: Śpiewy historyczne (Śpiew I: Piast) - poetycka tradycja tematu - popularna wersja tematu
* także: Lilla Weneda Słowackiego- wymieniana jednak tylko dla ścisłości [ ;) ] *Antoni Małecki: Lechici w świetle historycznej krytyki (1897)
- dzieje sporu kronikarzy i historyków o sprawę najazdu Lechitów n kraj Polan - pozytywne komentarze Starej baśni 9)Juliusz Słowacki: Balladyna i Rapsod I Króla Ducha
- mogły wpłynąć na pomysł Starej baśni 10) fragment nieukończonego dramatu Słowackiego: Krak 11) C. K. Norwid: Krakus, książę nieznany (1861) 12) Teofil Lenartowicz: Wanda (1876), Szopki (1849), O królu Popielu i o myszach (1895) 13) średniowieczne zabytki literatur zachodnich: Pieśń o Rolandzie, Pieśń o Nibelungach
II. Stara baśń
INFORMACJE OGÓLNE:
Ø prace nad przygotowaniem Starej baśni bezpośrednio poprzedzają doświadczenia Kraszewskiego związane z kończonym właśnie cyklem saskim: Hrabina Cosel (1874), Bruhl (1875), Z siedmioletniej wojny (1876)
→ trylogia saska- świadectwo artystycznej dojrzałości i słuszności teoretycznych koncepcji pisarza, związanych z powieścią historyczną- można tworzyć dzieła powieściowe o wysokiej randze literackiej dzięki umiejętnemu operowaniu autentycznymi postaciami, zdarzeniami i konfliktami oraz wprowadzaniu poświadczonych dokumentami szczegółów tła obyczajowego i kulturalnego
fikcja i wyobraźnia ograniczone do dialogów, kompozycji i zabiegów narracyjnych
Ø w zakresie powieściowej prozy historycznej rezygnuje Kraszewski z beletryzacji zdarzeń czy procesu dziejowego na podstawie zapisów dokumentarnych, a skupia się na zasłyszanych lub w inny sposób przez tradycję przekazywanych opowiadaniach o sprawach czy ludziach z marginesu wielkiej historii
Ø kładzie nacisk na ciekawą relację o przygodach i awanturach
Ø posługuje się chwytami gawędowymi
→ kompozycja kronikarska i sztuka opowiadania „w jednym” - która nie przystawała do tematu Starej baśni:) [o czym pisze w Dopisku], ze względu na znikomą ilość przekazów dotyczących czasów przedhistorycznych „Polski”. Chcąc uniknąć błędnych interpretacji i naiwnych powtórzeń nie był równocześnie w stanie zrezygnować z podań i legend- wybrał zatem drogę ich racjonalizacji i krytycznej oceny, biorąc za podstawę przekaz Długosza, co umożliwiało spełnienie teoretycznego postulatu zgodności z prawda dziejową i zachowanie pozorów powieści dokumentarnej. Kompleks wczesnohistorycznych legend stanowi zatem odpowiednik wątku dziejowego, splataego z wątkami romansowymi, czy przygodowymi.
Ø historyczny wątek powieści: konflikt wolnych kmieci z kneziem na tle obrazu wczesnohistorycznej krainy Polan, ich życia i kultury
Ø najistotniejsze „potknięcia” Kraszewskiego to szczegóły opisu kultury materialnej Polan nadgoplańskich (broń, szczegóły odzieży), oraz błędy w opisie wierzeń/ w przedstawieniu polańskiego Olimpu (błędy w tym zakresie prostują przypisy do tekstu). Jednak braki te w przeważającej mierze są wynikiem ówczesnego stanu wiadomości o dziejach Polan.
Ø na ogół trafnie odtworzył główny proces społeczno- kulturowy, czyli powstanie formacji wczesnofeudalnej na gruzach porządku plemiennego i rodowego Ø Kraszewski opowiada się w Starej baśni wyraźnie po stronie wolnych kmieci, ich swobód i wieców, nie po stronie reprezentanta feudalizujących tendencji (Chwostka- Popiela).
Ø konflikty w Starej baśni: ścieranie się kmieci między sobą + zwycięska walka kmieci z okrutnym Chwostkiem + walka z najazdem Sasów i Pomorców, organizowanym przez synów Chwostka i Brunhildy
Kilkakrotnie daje do zrozumienia, iż chodzi mu o likwidację z ł e g o władcy, despoty, okrutnika, sprzymierzonego z wrogiem zewnętrznym, o wprowadzenie na jego miejsce d o b r e g o z ludu pochodzącego (Piast).
GŁÓWNE ZAGADNIENIA:
Ø ważnym i eksponowanym przez Kraszewskiego elementem świadomości Polan IX i X w. jest świadomość wspólnoty Słowian od Łaby po Bug, od Bałtyku po Karpaty, Sudety aż do Moraw i Czech. Wspólnota przeciwstawiona zostaje zaborczości plemion germańskich. Podkreślona zostaje równocześnie ich kłótliwość i wzajemne zwalczanie (np. Pomorcy vs. Kaszubi, czy kmiecie vs kneź).
→ niezgoda wiecujących nad obiorem nowego władcy Polan posiada podtekst historyczny, aluzyjny, skierowany przeciw sejmowładztwu szlacheckiemu w Polsce i podtekst aktualny... [ Pobierz całość w formacie PDF ] |
Wątki
|