|
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
J�zef Ignacy Kraszewski - Stach z Konar.Powie�� Historyczna z Czas�w Kazimierza Sprawiedliwego.Skanowa�, Opracowa� i B��dy Poprawi� Roman Walisiak.Ok�adk� Projektowa�a Hanna Halicka.Przedmow� Napisa� Jerzy Klejny.Redaktor J�zef Lech Kowalczyk.Redaktor Techniczny Joanna Zaleska.Korektor Irena Chrostowska.Ludowa Sp�dzielnia Wydawnicza, Warszawa 1957.PRZEDMOWA.G��boki podziw musi ogarn�� ka�dego, kto spr�buje, cho� pobie�nie, zaznajomi� si� z dzia�alno�ci� tw�rcz� J�zefa Ignacego Kraszewskiego, przebiec my�l� pi��dziesi�t przesz�o lat wyt�onej pracy pisarza.G��boki podziw wzbudza zar�wno ogrom jego spu�cizny literackiej, jak i jej niebywa�a r�norodno��.Ksi��ka, kt�r� trzymasz w r�ku, czytelniku, jest jedn� z dwustu kilkudziesi�ciu powie�ci, jakie wysz�y spod pi�ra Kraszewskiego.A przecie� trzeba pami�ta�, i� opr�cz powie�ci pozostawi� on po sobie jeszcze wiele innego rodzaju utwor�w: dramat�w, prac naukowych, recenzji, artyku��w publicystycznych itp.By� literatem, dzia�aczem spo�ecznym i publicyst� - kt�rego uwagi nie usz�o �adne wa�niejsze wydarzenie, �aden pal�cy problem spo�eczny czy polityczny wysuwany przez epok�.Bra� czynny udzia� w �yciu kulturalnym i naukowym, redagowa� czasopisma, jak np."Atheneum" i "Gazet� Codzienn�" oraz pisa� rozprawy naukowe, z kt�rych niejedna do dnia dzisiejszego przedstawia du�� warto��., Dzia�alno�� literacka Kraszewskiego stanowi obszerny rozdzia� w dziejach naszej literatury.Pod wzgl�dem wielko�ci dorobku tw�rczego nie znalaz� r�wnego sobie w Polsce, a i na ca�ym �wiecie niewielu spotykamy takich tytan�w pracy.Epoka, na kt�r� przypada dzia�alno�� Kraszewskiego, to epoka dw�ch powsta� narodowych 1831 i 1863 r., to lata wielkich walk spo�ecznych, Wiosny Lud�w i licznych bunt�w ch�opskich.Epoka ta wyda�a znanych bojownik�w demokracji polskiej, jak Dembowski, �ciegienny, Worcell, D�browski.Ale sytuacja w kraju - w latach kiedy Kraszewski rozpoczyna� swoj� dzia�alno��, by�a nieweso�a.Po upadku powstania listopadowego, zdradzonego przez kunktatorskie, arystokratyczne dow�dztwo, zaborcy zlikwidowali nawet te pozory niepodleg�o�ci, jakie zostawiono Kr�lestwu po Kongresie Wiede�skim.�ycie kulturalne w pierwszych latach po powstaniu nie istnia�o prawie wcale.Zamkni�to Towarzystwo Przyjaci� Nauk i Uniwersytet Warszawski.Literatura w kraju prze�ywa�a bardzo trudny okres.Wielcy romantycy: Mickiewicz i S�owacki - tworzyli swe najpi�kniejsze i najbardziej rewolucyjne dzie�a na emigracji.A tymczasem - krajowy nurt romantyczny pozbawiony swych najlepszych przedstawicieli - wyra�nie os�ab� nie wydaj�c znamienitszych utwor�w.W tych warunkach st�pione zostaje r�wnie� i post�powe, rewolucyjne ostrze literatury krajowej.Pojawiaj� si� utwory wychwalaj�ce sarmatyzmi szlacheck� przesz�o�� - propaguj�ce nawr�t do "z�otej wolno�ci" i do idylli "szlachcica na zagrodzie - r�wnego wojewodzie" jako jedyne lekarstwo na wszystkie troski i nieszcz�cia narodowe.Rynek ksi�garski zarzucony zostaje francuskimi romansami, cz�sto o bardzo miernej warto�ci - zdobywaj�cymi zreszt� bardzo nielicznych czytelnik�w.Przed pisarzami pozostaj�cymi w kraju stan�o zadanie odbudowy polskiego �ycia kulturalnego, zape�nienie tej luki, jaka si� wytworzy�a po kl�sce powstania.W tych trudnych latach w�a�nie pojawiaj� si� pierwsze utwory literackie i publicystyczne Kraszewskiego, zdobywaj�c sobie od razu licznych czytelnik�w i wywo�uj�c o�ywion� dyskusj�.Lata czterdzieste, kiedy jeste�my ju� �wiadkami pewnego o�ywienia kulturalnego i politycznego w kraju, w przededniu Wiosny Lud�w, przynosz� szereg ju� ca�kowicie dojrza�ych utwor�w m�odego pisarza, S� tak zwane powie�ci ludowe ("Ulana", "Ostap Bondarczuk", "Historia Sawki").Znajdujemy tu ostr� krytyk� stanu szlacheckiego oraz g��bokie wsp�czucie dla ci�kiej doli ludu uciskanego przez pa�szczy�nian� niewol�.Pierwszy raz ch�op pa�szczy�niany wchodzi do literatury jako bohater powie�ci.Pierwszy raz jego �ycie, �ycie wsi polskiej zostaje ukazane w spos�b realistyczny, w formie �atwej i dost�pnej dla szerokich rzesz czytelnik�w.M�wi�c o krytyce szlachty w utworach Kraszewskiego, nie mo�na te� zapomnie� o takich ksi��kach, jak "Dziennik Serafiny" czy "Pami�tnik panicza", kt�re specjalnie celnie bij� ostrzem demaskatorskiej satyry w szlacht�, a szczeg�lnie w jej �rodowisko arystokratyczne.Tak�e w swojej dzia�alno�ci publicystycznej niejednokrotnie wyst�powa� pisarz przeciwko szlachcie i w obronie uciskanego ch�opstwa.Niekt�re jego powie�ci historyczne zawieraj� mocny �adunek demaskatorskiej krytyki w odniesieniu do rozk�adowej roli szlachty polskiej.Szczeg�lnie ostro wyst�puje to w ksi��kach m�wi�cych o czasach saskich ("Briihl", "Hrabina Cosel", "Starosta Warszawski"), gdzie pisarz da� wyra�ny i realistyczny obraz epoki, w kt�rej warstwa szlachecka doprowadza do ostatecznego upadku �wczesme pa�stwo polskie.Zreszt� powie�ci historyczne stanowi� osobny i obszerny rozdzia� w tw�rczo�ci literackiej Kraszewskiego.Powstawa�y one w latach 1875 - 1887, w czasie kiedy autor ich wydalony przez margrabiego Wielopolskiego przebywa� poza granicami Kr�lestwa Polskiego.Owocem wyt�onej pracy pisarza jest cykl powie�ci obrazuj�cych rozw�j pa�stwa polskiego od czas�w legendarnych, a� do upadku rzeczypospolitej szlacheckiej i rozbior�w.Najlepsze z tych utwor�w to niew�tpliwie: otwieraj�ca cykl "Stara ba��" oraz wspomniane ju� poprzednio powie�ci saskie.Kraszewski zajmowa� si� r�wnie� naukowymi badaniami historycznymi -� o czym mog� �wiadczy� nie tylko jego powie�ci, ale tak�e cenne rozprawy naukowe i zbiory materia��w �r�d�owych, kt�re publikowa�.Zadanie, jakie pisarz przed sob� postawi�, zadanie przedstawienia dziej�w ojczystych w formie beletrystycznej, by�o bardzo trudne - zar�wno ze wzgl�du na rozmiar zamierzenia, jak t*z ze wzgl�du na szczup�o�� materia��w �r�d�owych i opracowa�, jakimi dysponowa�a �wczesna nauka.Dlatego patrz�c z perspektywy dzisiejszego stanu nauki - dostrzegamy w tych utworach wiele nie�cis�o�ci historycznych.A jednak mimo tych nie�cis�o�ci, mimo powa�nych zmian, jakie zasz�y w ocenie opisywanych przez Kraszewskiego wydarze� - mimo zmieniaj�cych si� cz�sto upodoba� czytelnik�w - powie�ci Kraszewskiego by�y czytane przez pokolenia i s� czytane do dzisiaj w skali jak najbardziej masowej.Nowe nak�ady "Starej ba�ni", "Petrka W�asta" czy "Banity" - wykupywane s� bardzo szybko z ksi�gar�.W czytelniach i wypo�yczalniach ksi��ek te w�a�nie, przed kilkudziesi�ciu laty pisane utwory maj� najbardziej "sczytane" kartki., Zastan�wmy si� przez chwil�, dlaczego tak jest.Na czym polega ta nies�ychana �ywotno�� ksi��ek Kraszewskiego?Co tak bardzo przyci�ga do nich rzesze czytelnik�w?Daj�c czytelnikowi polskiemu cykl powie�ci historycznych, napisanych w oparciu o rzeteln�, wnikliw�, niejednokrotnie bardzo drobiazgow� analiz� dost�pnego materia�u naukowego, dokona� Kraszewski prze�omu w naszym powie�ciopisarstwie, ma�o dotychczas zajmuj�cym si� tematyk� zwi�zan� z dziejami Polski.Ksi��ki Kraszewskiego przem�wi�y prostym, obrazowym, realistycznym j�zykiem do milion�w czytelnik�w, zaznajamiaj�c ich z histori� ojczyst�, budz�c zainteresowanie przesz�o�ci� naszego narodu.W okresie ucisku ze strony mocarstw zaborczych sta�y si� powa�nym czynnikiem rozbudzenia i rozwijania �wiadomo�ci narodowej.Na tym polega ich historyczne znaczenie.G��boki patriotyzm pisarza, jego umi�owanie dziej�w ojczystych przemawia do nas z rozdzia��w wszystkich jego ksi��ek.Umiej�tno�� po��czenia naukowej, poznawczej warto�ci powie�ci z ciekaw�, cz�sto niemal sensacyjn� fabu��, barwne opisy przyg�d, perypetie mi�osne bohater�w, uwik�anych przez pisarza w sieci rozmaitych intryg - wszystko to sprawia, i� nawet dzisiejszy czytelnik te ksi��ki ch�tnie czyta, z du�ym zainteresowaniem �ledz�c losy stworzonych przez autora postaci.Mo�na by snu� jakie� por�wnania z Aleksandrem Dumasem, kt�ry nieco inaczej, bardziej sensacyjnie i o wiele mniej naukowo opisywa� w swoich cyklach powie�ciowych dzieje Francji.Nie ko�cz�ce si� opisy �ycia wszystkich warstw spo�ecze�stwa polskiego w r�nych okresach historycznych, �wietna charakterystyka zwyczaj�w, obyczaj�w, ca�e zast�py postaci literackich fikcyjnych i znanych z nauki historii - oto co mo�na wynie�� z lektury ksi��ek historycznych Kraszewskiego."Stach z Konar" jest w�a�nie jedn� z powie�ci sk�adaj�cych si� na cykl historyczny Kraszewskiego.Zanim jednak zaczniemy �ledzi� dzieje Stacha, zastan�wmy si� przez chwil� nad tym okresem historii Polski, kt�ry opisa� w swojej ksi��ce Kraszewski.Spr�bujmy chocia� pobie�nie oceni� warto�� powie�ci, por�wna� obraz, jaki nam przedstawia autor, z tym, co m�wi�nam o tych samych czasach i faktach najnowsze badania naukowe.Taki spacer w historii pozwoli nam lepiej zrozumie� i pozna� zdarzenia czy postacie, kt�re w niej opisano.Przenie�my si� wi�c do odleg�ych lat drugiej po�owy dwunastego wieku.W naszej w�dr�wce po �wczesnej Polsce zwr�c� nasz� uwag� liczne op�ywaj�ce w bogactwa i dostatek siedziby mo�nych, w�a�cicieli wielkich obszar�w ziemi.Szczeg�lnym przepychem b�d� si� tu odznacza�y zamki b�d�ce w posiadaniu arcybiskup�w, biskup�w i wy�szego duchowie�stwa.Spotkamy te� wiele ubo�szych ju� dwor�w drobniejszego rycerstwa.Wszystkie te siedziby przystosowane s� jednocze�nie do mieszkania i do obrony, gdy� czasy by�y w�wczas niebezpieczne i cz�sto trzeba by�o broni� si� przed obcym najazdem, wewn�trznymi zamieszkami czy rabunkowym napadem.Na ziemiach mo�nych i rycerstwa pracowa�o miliony ch�op�w.W�r�d nich rzadko ju� napotkamy tak zwanych wolnych kmieci.W przyt�aczaj�cej wi�kszo�ci b�d� to ch�opi nie posiadaj�cy w�asnej ziemi, pracuj�cy dla pana i uzale�nieni od niego.Specjalnie ostry ucisk znosili ch�opi w dobrach biskupich i klasztornych, gdzie przypisano ju� ch�opa do ziemi, nie daj�c mu prawa opuszczenia jej.Jest to ... [ Pobierz całość w formacie PDF ] |
Wątki
|