|
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
J. Gajda – Główne stanowiska myśli filozoficznej starożytności :
· Fizycy starali się ustalić co rządzi naturą, co określa jej postać i jakim prawom podlega. · Prasubstancja – arche – „niezrodzona i niezniszczalna postać bytu, z którego powstają wszystkie inne rzeczy, podczas gdy on sam trwa”. · Rodzaje arche Tales—woda, Anaksymander –apejron(bezkres), Anaksymenes – powietrze, Heraklit - ogień. Nie wiadomo czy te pierwsze archai pojmowano w aspekcie materialnym, czy wręcz były tożsame materii. · Archai jońskich filozofów przyrody zawierały w sobie immanentny. Podczas gdy przed nim zadowalano się religijno-poetyckim, mitologicznym obrazem świata, Tales stworzył pierwszą spójną, racjonalną teorię natury (physis), bez odwoływania się do sił nadprzyrodzonych, odpowiedzi na zagadki natury poszukując w samej przyrodzie [materii], w jej obserwacji. Nastąpiło w ten sposób tzw. "przejście od mitu do Logosu". Jego "materializm" (co prawda nie znano jeszcze wówczas pojęcia materii, ale świat był dla Talesa zbiorem konkretnych ciał) w połączeniu z (zdolność do ruchu jako podstawowa właściwość przyrody, będącą objawem jej życia i duszy) dał początek i wpłynął na antyczną myśl przyrodniczą w ogóle. Pierwszym zagadnieniem filozoficznym była kwestia powstania i natury świata . · "Wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa" - twierdził i dowodził Tales. · , który przekazał teorie Talesa, podaje, "że dawniejsi ludzie, którzy żyli dawno przed obecnym pokoleniem, tak samo zapatrywali się na przyrodę. Według nich bowiem i byli rodzicami tego, co powstało". Woda odgrywała też istotną rolę w mitologii egipskiej i babilońskiej, z którymi Tales musiał zetknąć się podczas swoich podróży. Tales podzielał zatem tradycyjne poglądy, lecz odwzorował i starał się uzasadnić je w sposób naukowy. · Powstanie przyrody kojarzył Tales z narodzinami, wnioskując na podstawie obserwacji, że musi istnieć jakiś rodzaj substancji (nazwanej później pramaterią, arche), z której rozwinęły się wszystkie formy (ciała) przyrody i na którą się ostatecznie rozpadają. Teoria Talesa wskazywała na wodę jako pratworzywo, z którego rozwinął się świat, gdyż jest ona niezbędna do życia ("to, co żywe, żyje wilgocią, martwe wysycha, zarodki wszystkiego są mokre, a pokarm soczysty"), a świat był - jego zdaniem bytem ożywionym; woda zmienia też stany skupienia, a więc może występować w każdej formie. · Natura rzeczy - woda jest wieczna, a wszystkie ciała są jej postaciami, wynikają z jej przemian. Z kolei przemiany te wynikają z zawartej w niej siły i zdolności do ruchu. · Ziemia wg Talesa, podobnie jak wszystko, co istnieje, unosi się na wodzie i jest tylko chwilową postacią wody. Tales prowadził badania nad udowodnieniem swoich twierdzeń oraz twierdzeń wcześniej postawionych przez matematyków egipskich, dając podstawy nauce przez zapoczątkowanie systematycznej rozbudowy pojęć i twierdzeń geometrycznych.
· Anaksymander z Miletu Reprezentant ; polityk. Podejrzewa się, że był on autorem pierwszego w historii ludzkości dzieła filozoficznego, znanego pod tytułem „O naturze” Główną kwestią, stanowiącą przedmiot zainteresowania filozofów przyrody było zagadnienie , czyli pra zasady, determinującej rzeczywistość. Anaksymader, choć podążał drogą wyznaczoną przez swojego poprzednika, Talesa, inaczej rozwiązywał powyższy problem. Twierdził, że zasadę rzeczywistości stanowi "kres, granica"czyli bezkres. Tezę tę, Anaksymander opierał na następującym rozumowaniu: Wszystko albo jest zasadą, albo pochodzi od zasady. Jednocześnie, nie istnieje zasada nieskończoności, bo nieskończoność jest nie determinowana, a zasada determinuje to, czego jest zasadą. Jeżeli nieskończoność nie ma zasady, to z konieczności sama musi zasadę stanowić. Mechanizm tworzenia świata polegał zaś według niego na wyłanianiu się z apeironu przeciwieństw, takich jak ciepło i zimno, suchość i wilgotność. Wszelkie narodziny oznaczają rozdzielanie się przeciwieństw, zaś każda śmierć to ponowne łączenie się ich w bezkształtnym bezkresie. Anaksymander nieodmiennie wiąże pojęcie rozdzielenia z winą, której w ten sposób dopuszcza się materia, i wprowadza konieczność odpokutowania za nią przez ponowne połączenie się w bezkres. W ten sposób także i nasz świat dosięgnie kiedyś ręka sprawiedliwości i zniknie on w ten sam sposób, w jaki się pojawił. Widoczne są tu wpływy i koncepcji . Warto nadmienić, że Anaksymander dopuszczał możliwość istnienia nieskończonej ilości światów, skoro wszystkie powstawały z nieskończonego apeironu. Anaksymander zajmował się matematyką, geografią i astronomią. Był twórcą pierwszej świata i autorem tezy, że gwiazdy krążą wokół . Był również pierwszym filozofem sugerującym, że powierzchnia Ziemi jest zakrzywiona, oraz że może ona "pływać" w przestrzeni. Według jego teorii Ziemia jest powierzchnią zakrzywioną w kierunku północno-południowym. Zajmował się również "biologią". Twierdził, że zwierzęta lądowe wywodzą się od zwierząt morskich, a człowiek - z niższych gatunków zwierząt.
· Anaksymenes z Miletu
Anaksymenes przejął od Anaksymandra zasadnicze jego poglądy: zasada (αρχε, ) jest nieograniczona pod względem jakościowym i ilościowym, a także wiarę w wieczność ruchu. Wprowadził jednak znaczące zmiany do myśli swego mistrza – zasada przestała być nieokreślonym bezkresem. Anaksymenes widział ją jako nieskończone powietrze, które jest pierwotną przyczyną powstania wszystkich rzeczy. Starożytne świadectwo zakłada, że Anaksymenes uznał właśnie ten żywioł za arché ponieważ powietrze łatwiej aniżeli jakakolwiek inna rzecz podaje się przemianom, a zatem jest idealne, kiedy staje się przed problemem wyobrażenia sobie sposobu, w jaki powstała wszystka materia. Podane cytaty każą sugerować, że inspirację czerpał z obserwacji świata w którym żył. Swój wpływ miały także wierzenia greckie, które zakładały, że natura duszy oraz powietrza jest jednakowa, tak więc jeśli pierwsza utrzymuje ciało przy życiu, to tak samo, jakby utrzymywało je powietrze. Niektórzy badacze zwrócili uwagę, że też obserwacja nieba może dostarczyć odpowiedzi na inspiracje Anaksymenesa. Z nieba (tzn. z powietrza) pada deszcz (tzn. woda), pioruny (tzn. ogień) i do nieba wracają znów wszelkie opary, co mogło skłonić go do wybrania właśnie takiej zasady, zwłaszcza, że brak mu określonych dla oka granic.
Naczelną różnicą, jaka zachodzi w tezach Anaksymenesa w stosunku do poprzedników jest próba racjonalnego wytłumaczenia korelacji pomiędzy jakościową różnicą rzeczy, a ilościową różnicą w obrębie pierwszej zasady. Zwraca się także uwagę, że pomimo częstej opinii, jakoby Anaksymenes był filozofem nie dorównującym talentem Anaksymandrowi, to przeczą temu liczne odniesienia, jakie kierują do niego starożytni podczas odwołań do filozofii jońskiej, widząc w nim najbardziej wykończony i poprawny obraz myśli tej szkoły. Stało się to za sprawą dostarczenia obrazu przyczyny, która doskonale współgra z zasadą. Gdy jońska filozofia będzie usiłowała się odrodzić u , wtedy impuls ku temu zostanie zaczerpnięty właśnie od Anaksymenesa.
· Heraklit z Efezu
· Wieczna zmienność wszystkiego Wcześniejsi filozofowie z Miletu skupili się na problematyce zasady rzeczy oraz na powstaniu kosmosu z tej zasady. Zauważyli oni powszechny dynamizm rzeczywistości, rzeczy, kosmosów, które powstają i giną, jednak nie uczynili tej ”ruchliwości” przedmiotem badań, nie uwyraźnili tego aspektu rzeczy. Zajął się tym dopiero Heraklit, podkreślił on nieustanną ruchliwość wszystkiego, co istnieje. Według niego nie ma niczego nieruchomego i nic nie trwa w stanie bezruchu i stałości. Wszystko, bez najmniejszego wyjątku zmienia się i przeobraża. Sam Heraklit pokazał to na przykładzie rzeki, która tylko pozornie jest zawsze ta sama, w rzeczywistości bowiem tworzy ją ciągle inna woda, która napływa i odpływa. My także się zmieniamy, inni byliśmy w momencie wchodzenia do rzeki, a inni jesteśmy w momencie wynurzania się z niej. Nic zatem nie jest, lecz wszystko się staje, rzeczywistość rzeczy polega na wiecznym stawaniu się. · Stawanie się jako walka przeciwieństw oraz ich ukryta harmonia Stawanie się rzeczy charakteryzuje się ciągłym przechodzeniem rzeczy od jednego przeciwieństwa do drugiego. Stawanie się jest ciągłym ścieraniem się przeciwieństw, jest wieczna wojną. Skoro zaś rzeczy mają byt jedynie w wiecznym stawaniu się , to z konieczności wojna jawi się jako fundament rzeczywistości. Wieczna zmiana rzeczy i powszechne stawanie się jawi się jako harmonia lub synteza przeciwieństw, to znaczy jako nieustanne jednanie się ze sobą walczących stron i godzenie się prowadzących ze sobą spór. <łuk> To z racji owej wyższej harmonii, mimo że przeciwieństwa mogą istnieć, jedynie zwalczając się nawzajem, jedni drugiemu nadje właściwy sens. Na jedności przeciwieństw polega zasada, która wyjaśnia całą rzeczywistość, i w konsekwencji jest też oczywiste, że tym właśnie jest bóg czy to, co boskie Bóg jest harmonia przeciwieństw, jednością przeciwieństw.
· Ogień jako zasada wszystkiego.
Heraklit wskazuje, że ogień jest podstawowym elementem i że wszystkie rzeczy są tylko przekształceniami ognia. Ogień w sposób paradygmatyczny wyraża cechy wiecznej zmienności, konfliktu, harmonii. Ogień jest życiem, które żyje śmiercią tego co spala, jest nieustanną przemianą w dym i popiół. Heraklit przypisał bóstwu-ogniowi, inteligencję i rozum.
· Dusza
Heraklit utożsamiał naturę duszy z naturą zasady i twierdził, że jest ogniem. Uważał, że im suchsza dusza tym jest ona mądrzejsza.. Heraklit wyrażał wierzenie orfickie, według którego życie ciała przynosi śmierć duszy, a śmierć ciała jest życiem duszy, przypuszczalnie Heraklit uważał także osobową nieśmiertelność. <Zaspokajanie ciała oznacza zgubę duszy.>
· Ksenofanes z Kolofonu
Krytyka pojmowania bóstw i obalenie założeń tradycyjnej religii.
Ksenofanes głosił pierwszy, że wszystkie rzeczy są niepoznawalne, mówiąc co następuje „ Złuda króluje we wszystkim” Podstawowym tematem rozwijanym w poematach Ksenofanesa była przede wszystkim krytyka tej koncepcji bogów, którą w sposób pragmatyczny utrwalili Homer i Hezjod. Wskazuje on błąd, z którego wynikają wszelkie niedorzeczności związane z taka koncepcją bóstw, a mianowicie antropomorfizm. Niemożliwe jest by bogowie się rodzili, bo wtedy musieli by też umierać. Różne zjawiska na niebie i ziemi, utożsamiane z bogami Ksenofanes tłumaczył jako zjawiska naturalne.
· Bóg i to co boskie. Ksenofanes stwierdza, że Bóg jest kosmosem, nie wyklucza on istnienia innych bogów czy boskich bytów, lecz je uznaje Bóg „cały widzi, cały myśli, cały słyszy”. Pozostaje on stale w tym samym miejscu, nie kręci się raz w jednym raz w innym miejscu. <olimpijczycy> · Fizyka W niektórych fragmentach Ksenofanes uznawał za zasadę ziemię, w innych mówi o ziemi i wodzie. Jego zasada wydaje się odnosić jedynie do bytów ziemskich, a nie do wszechrzeczy.
· Idee moralne
Ksenofanes głosił zdecydowaną wyższość wartości „duchowych”, takich jak cnota, inteligencja, mądrość nad wartościami czysto witalnymi, jak na przykład fizyczna siła atletów. Wartości duchowe przynoszą państwu lepszy ustrój i więcej szczęścia aniżeli witalne.
· Parmenides z Elei Centralnym pojęciem parmenidejskiej refleksji jest : po raz pierwszy w greckiej filozofii analizowany tak systematycznie i szczegółowo. Po pierwsze, Byt utożsamiany jest więc z Prawdą: tylko to, co jest, jest prawdziwe; jest to ujęcie charakterystyczne dla całej filozofii greckiej. Wszelkie własności Bytu odpowiadają więc z konieczności przymiotom Prawdy. Własności te zaś wynikają z poczynionego spostrzeżenia, że "Byt jest, a nie ma". Parmenides stwierdził więc, że byt jest wieczny, nie ma początku ani końca (bo musiałby powstać lub przeistoczyć się w niebyt, a niebytu nie ma), ponadto jest nieruchomy i niezmienny (bo zmienić mógłby się jedynie w niebyt), niepodzielny, stały i jeden. Uzasadnieniem dla punktu wyjścia stało się utożsamienie myśli i rzeczy – wedle Parmenidesa umysł miał zachowywać się biernie i odtwarzać tylko coś istniejącego. Znaczenie Parmenidesa polegało przede wszystkim na stworzeniu teorii niezmienności i jednostkowości bytu, ogłoszeniu tożsamości myśli i rzeczy (co wiązało się z wprowadzaniem dualizmu – odróżnienia myśli od zawodnych spostrzeżeń zmysłowych) oraz na wprowadzeniu metody filozofowania. ... [ Pobierz całość w formacie PDF ] |
Wątki
|