|
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Język polski na Zachodzie Bogdan Walczak
· Grupy użytkowników języka polskiego za granicą: 1. Diaspora polska (Polonia) powstała w różnych czasach w wyniku rozmaitego rodzaju wychodźstwa (emigracja ekonomiczna i polityczna). Poczucie duchowej łączności z Polską. Skupiska: USA, Kanada, Brazylia, Argentyna, Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Belgia, Austria. 2. Polacy i ich potomkowie za granicą, ale nie na obczyźnie – mieszkańcy Kresów (peryferyjnych obszarów zwartego zasięgu polszczyzny, mieszanych pod względem etnicznym) i polskich wysp językowych - Śląsk Cieszyński, Orawa i Spisz, granice byłych republik radzieckich; ukraińskie, białoruskie, litewskie, łotewskie (Inflanty Polskie). Autochtoniczność, długa tradycja zakorzenienia na zamieszkiwanych obszarach, otoczenie języków słowiańskich spokrewnionych z polszczyzną. o Podgrupa: Polacy deportowani (w latach międzywojennych i podczas II wojny światowej . 3. Cudzoziemcy sensu stricto – żadnymi więziami genetycznymi niezwiązani z Polską, znający język polski. · Emigracje: o Do wybuchu pierwszej wojny światowej (zabory, 1870-1914) – ok. 5 mln osób o Po wybuchu pierwszej wojny światowej – 5 mln osób o Okres międzywojenny - ponad 2,1 mln osób o Druga wojna światowa – 5 mln osób o Okres PRL – 1,3 mln osób · Konkurencja języka polskiego i języka (lub języków) kraju osiedlenia. · Utrata monopolu komunikacyjnego polszczyzny zależy od: o Formy osadnictwa (rozproszenie lub duże skupiska) o Stopień udziału w życiu społecznym poza środowiskiem polonijnym · Język kraju osiedlenia przejmuje najpierw funkcje języka pracy · Polszczyzna najdłużej utrzymuje się jako język rozrywki, zabawy, życia codziennego, zwłaszcza modlitwy. · Możliwie najszerszy zakres posługiwania się polszczyzną integruje środowisko polonijne, ale zamyka jednostkę w getcie etnicznym. · Funkcje polszczyzny dla pokolenia emigrantów: o Wyrażanie osobowości o Nazywanie i porządkowanie świata o Podtrzymywanie ojczystej kultury · Dla pierwszego pokolenia dodatkowo musi nazywać nowy świat · Wypełnianie siatki pojęciowej oparte jest przede wszystkim na zapożyczeniach z języka kraju osiedlenia. · Drugie pokolenie – polszczyzna jako stary składnik grupowego systemu wartości. Funkcje języka kraju osiedlenia: o Komunikowanie treści ważnych dla całego społeczeństwa kraju osiedlenia o Wyrażanie osobowości o Nazywanie i porządkowanie świata o Uczestniczenie w nowej, wyżej wartościowanej kulturze · Funkcje polszczyzny ograniczają się do komunikacji w obrębie środowiska polonijnego, a później tylko rodziny, staje się językiem funkcjonalnie drugim. · Socjalizacja pierwotna – przekaz rodzinny dotyczący systemu wartości i uznania etnicznej przynależności grupowej. · Prestiż języka zależy od: o Liczby osób posługujących się nim jako językiem ojczystym o Liczby i wielkości grup mówiących nim na świecie o Mobilności społecznej jego użytkowników o Czynników ideologicznych i religijnych o Wartości kulturowych stworzonych przez społeczeństwo jego użytkowników o Poziomu ekonomicznego jego społeczeństwa o Sytuacji i roli politycznej w kraju, w którym używa się go jako języka ojczystego · Język polski jako język Jana Pawła II · Wielokulturowość – język i kultura kraju osiedlenia traktowane są jako wartości wzbogacające środowiska imigracyjne i całe społeczeństwo. Pomaga w asymilacji w nowym społeczeństwie i pozwala na podtrzymywaniu rodzimych wartości kulturowych. · Liczebność środowisk polonijnych: 1. USA – 8,2 mln 2. Francja – 750 – 900 tys. 3. Niemcy – 600 tys. · Mother tongue - pierwszy język, nabyty w dzieciństwie i nadal rozumiany. · Inteligencja twórcza za granicą zdolna jest do używania języka polskiego, literackiego w nienaruszonym stanie, zgodnie z normą obowiązującą w kraju – polszczyzna totut court (Gombrowicz, Miłosz, Herling-Grudziński) · Bilingwilizm – polszczyzna w odmianie najczęściej dialektalnej i język kraju osiedlenia. · Konieczność nazywania i porządkowania w języku polskim rzeczywistości odmiennej od polskiej powoduje, że polszczyzna środowisk emigracyjnych ulega zmianom polegającym na używaniu obcych elementów językowych właściwych dla języka kraju osiedlenia. · Język polonijny –odmiana polszczyzny różna od odmian używanych w Polsce. · Pierwsze pokolenie – wtręty-cytaty, zapożyczenia leksykalne, zaadaptowane do polskiego systemu fonologicznego · Najczęściej w drugim i późniejszych pokoleniach pojawiają się kalki językowe – kalki semantyczne (Katastrofa ‘pech’, pensja ‘emerytura’), kalki słowotwórcze (białokołnierzykowiec), kalki z pogranicza słowotwórstwa i frazeologii, zwłaszcza frazeologiczne (praca na czarno ‘praca nielegalna’, brać autobus ‘jechać autobusem’) · Neologizmy indukowane – wyrazy – zamienniki, powstałe na skutek zewnętrznego impulsu, utworzone jako odpowiedniki semantyczne wyrazów języka kraju osiedlenia, formalnie od nich niezależnych. · Wpływ języka kraju osiedlenia na system morfologiczny i składniowy: o Użycie zaimków wskazujących i liczebnika w funkcji rodzajnika określonego i nieokreślonego o Nadużywanie zaimków osobowych o Zaburzenia w użyciu zaimków zwrotnych · Następujące po sobie fazy degradacji polszczyzny prowadzą do jej zaniku jako drugiego pod względem funkcjonalnym języka i tym samym do jednojęzyczności. [ Pobierz całość w formacie PDF ] |
Wątki
|