|
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
3 Odbudowa gospodarki Europy Zachodniej Przedstawianie powojennego wzrostu gospodarczego jako jednego z przypadkowych fenomenów historycznych byloby nader ahi-storyczne. W porównaniu z większością innych epok w dziejach ekonomii okres powojenny wyróżnia bowiem nie tylko osiągnięty wzrost, ale i zakres, w jakim wzrost ów „zorganizowano": wypracowano i podtrzymano staraniami władz i społeczeństw. M. M. Postan,An Economic History of Western Europę, 1945-1964 Rewolucyjne przemiany gospodarcze, jakie dokonały się w dwudziestoleciu po 1948 r., położyły fundamenty pod - jak to wielu określało - „nową Europę". Do 1960 r. Europa odzyskała status przodującego w świecie rynku: przypadała na nią niemal jedna czwarta globalnej produkcji przemysłowej i 40 proc. światowego handlu. Mało kto przewidział tak szybką odbudowę europejskiej gospodarki. Kiedy w ramach planu Marshalla Stany Zjednoczone zaczęły kierować do Europy środki finansowe na pomoc w odbudowie, nikomu nie przyszło do głowy, że dwadzieścia lat później w europejskich wskaźnikach szybkiego wzrostu będziemy szukać podpowiedzi, w jaki sposób ożywić gospodarkę USA. Jak wskazuje przytoczony wyżej cytat z Postana, do rozwoju tego walnie przyczynił się nadzór państwa nad gospodarką. Równie nieoczekiwana była integracja znacznej części Europy, w tym niektórych niegdysiejszych wrogów, w jeden duży organizm ekonomiczny - Europejską Wspólnotę Gospodarczą, mówiąc bardziej potocznie, Wspólny Rynek - co formalnie nastąpiło l stycznia 1958 r. ODBUDOWA GOSPODARKI EUROPY ZACHODNIE: 73 Choć Wspólny Rynek nie spełnił wszystkich pokładanych w nim początkowo nadziei i w końcu lat sześćdziesiątych tempo wzrostu gospodarczego w Europie w istocie uległo spowolnieniu, w latach osiemdziesiątych niektóre z wysoko rozwiniętych krajów zachodnioeuropejskich wyprzedzały już Stany Zjednoczone, jeśli idzie o przeliczany na jednego mieszkańca dochód i zamożność. Kluczowe aspekty odbudowy europejskiej gospodarki Sama wojna dostarczyła wielu bodźców do wzrostu gospodarczego. Spośród ruin, jakie zaścielały z końcem drugiej wojny światowej rozległe połacie Europy, wyzierało wiele fabryk, które dla wznowienia produkcji wymagały tylko drobnych prac remontowych. Całkowicie zniszczonych lub poważnie zdewastowanych było jedynie około 20 proc. zakładów przemysłowych. Spowodowane nalotami lotniczymi zniszczenia stymulowały niekiedy dynamiczny, długookresowy wzrost gospodarczy. Ponieważ podczas wojny metodycznie bombardowano dzielnice mieszkaniowe, trzeba było odbudowywać całe wielkie miasta, co nakręcało koniunkturę w budownictwie. Poza tym w czasie wojny ogromnie wzrosły moce produkcyjne walczących państw. Zespół niemieckich badaczy oszacował, że mimo zniszczeń i demontażu wartość środków trwałych w niemieckim przemyśle zwiększyła się w latach 1936-1945 o 7 miliardów marek niemieckich. Wobec wzrostu zdolności wytwórczych oraz niedoboru dóbr konsumpcyjnych w Europie jedyną poważniejszą przeszkodą do szybkiego wzrostu gospodarczego był brak środków finansowych. Paradoksalnie, zniszczenia wojenne okazały się korzystne z jeszcze jednego względu: umożliwiły po wojnie modernizację, dzięki której wyroby europejskiego przemysłu stały się wysoce konkurencyjne. Dewastacja odcinków europejskiej sieci transportowej doprowadziła w wielu krajach do całkowitej modernizacji szlaków kolejowych. Francja zamknęła nierentowne połączenia, zlikwidowała przedwojenne wąskie gardła komunikacyjne i zelektryfikowała jedną piątą swoich linii kolejowych. Francuskie pociągi są teraz znacznie dłuższe i szybsze niż brytyjskie, co pozwala taniej przewozić towary. U EUROPA PO 1945 ROKU Stymulujący odbudowę plan Marshalla Część kapitału niezbędnego dla sfinansowania początkowych faz odbudowy i modernizacji europejskiego przemysłu dostarczyły Stany Zjednoczone. Europie Zachodniej, która w 1947 r. rozpaczliwie potrzebowała funduszy na kontynuację odbudowy, pomogły środki wyasygnowane w ramach planu Marshalla. Gdyby nie ta pomoc, realizacja zapoczątkowanych w 1945 r. ambitnych programów gospodarczych uległaby zakłóceniu. Stany Zjednoczone zaoferowały wsparcie z myślą o ekonomicznej i politycznej integracji Starego Kontynentu w celu powstrzymywania ekspansywnego ich zdaniem komunizmu. Niemałą rolę odgrywały też względy czysto merkantylne, ponieważ uzdrowiona finansowo Europa mogła w przyszłości stać się dużym rynkiem zbytu dla amerykańskich produktów. Nie bez znaczenia było też zwykłe współczucie dla ciężko doświadczonych przez wojnę Europejczyków i świadomość, że tym razem trzeba pomóc krajom europejskim bardziej niż po pierwszej wojnie światowej. Do 1947 r. Stany Zjednoczone przekazały Europie 15,5 mld dolarów, z czego 6,8 mld stanowiły darowizny. Ale gros amerykańskiej pomocy, 13,7 mld dolarów, skierowano w latach 1947-1952 w ramach planu Marshalla. W 1949 r., kiedy w Stanach Zjednoczonych rozpoczęła się recesja, Europa była już w stanie sama finansować swą industrializację. Ożywieniu gospodarczemu sprzyjał między innymi szybki wzrost eksportu, zwłaszcza w Niemczech Zachodnich. W 1949 r. niemiecki eksport podwoił się w stosunku do roku poprzedniego, a w roku następnym zwiększył się o dalszych 75 proc. Choć mało kto spodziewał się utrzymania na dłuższą metę szybkiej tendencji zwyżkowej w gospodarce, jak pokazuje Tabela 3.1 wskaźniki wzrostu produktu krajowego z początku lat sześćdziesiątych nie ustępowały specjalnie odnotowywanym w latach 1948-1954. Powojenna Europa uniknęła typowych dla przedwojennych gospodarek gwałtownych, cyklicznych wahań koniunktury. To właśnie przesłanki owej długotrwałej, stałej zwyżki analizowali później Amerykanie, którzy dążyli do podniesienia wzrostu gospodarczego USA ponad osiągany w latach sześćdziesiątych roczny poziom 3-4 proc. Jakkolwiek niektórzy ekonomiści próbowali wyodrębnić kilka najważniejszych przyczyn wysokiego tempa wzrostu, w rzeczywistości było ich prawdopodobnie wiele. ODBUDOWA GOSPODARKI EUROPY ZACHODNIE!) 75 Tabela 3. l Łączny wskaźnik wzrostu produktu krajowego brutto w wybranych państwach, 1949-1963 (w proc.)
1949-1954 1954-1959 1960-1963 Niemcy Zachodnie 8,4 6,6 7,6 Austria 5,7 5,7 5,8 Włochy 4,8 5,6 6,0 Hiszpania 6,4 5,7 - Szwajcaria 5,7 4,6 5,1 Holandia 4,9 4,1 4,7 Francja 4,8 4,1 4,6 Portugalia 4,2 4,0 - Norwegia 4,2 4,2 3,5 Szwecja 3,5 3,5 3,4 Dania 3,7 3,4 3,6 Belgia 3,7 2,5 3,2 Wielka Brytania ... [ Pobierz całość w formacie PDF ] |
Wątki
|